Περί γλωσσικού σημείου, ακροαματικής φωνητικής, «Αστερομάτας» και Πεντηκοστής

Η επικρατούσα θεωρία του γλωσσικού σημείου διακρίνει μεταξύ σημαίνοντος και σημαινομαίνου. «Σημαίνον» είναι οι διαφορετικοί ήχοι, τα γράμματα, οι φθόγγοι ας πούμε, που χρησιμοποιούμε για να δηλώσουμε έννοιες και να συνεννοηθούμε. «Σημαινόμενο» είναι αυτό που δηλώνεται με το σημαίνον. Πρακτικά, τι είναι αυτό; Ενώ συνήθως τα σημαινόμενα είναι μεταξύ των ανθρώπων λίγο ή πολύ κοινά, αντίθετα τα σημαίνοντα διαφέρουν πολύ. Για παράδειγμα, όλοι γνωρίζουμε την έννοια τραπέζι (σημαινόμενο) αλλά όμως χρησιμοποιούμε οι ανά την υφήλιον άνθρωποι διαφορετικά σημαίνοντα (λέξεις) για να το δηλώσουμε (Αγγλικά, Γερμανικά, Τουρκικά …). Εδώ είναι η δυσκολία, όταν μαθαίνουμε ξένες γλώσσες. Πρέπει να μάθουμε τα πάμπολλα σημαίνοντα της κάθε μιας.

Η επεξεργασία της φωνής είναι καθοριστική. Να πούμε πρώτα ότι τρία είναι τα είδη της φωνητικής: η αρθρωτική, η ακουστική και η ακροαματική. Η αρθρωτική φωνητική ασχολείται με τα ανθρώπινα φωνητήρια όργανα που συμμετέχουν στην παραγωγή ενός ήχου (π.χ. στο «π» συμμετέχουν τα χείλη, στο «κ» ο ουρανίσκος) ενώ η ακουστική φωνητική μελετά τα φυσικά χαρακτηριστικά των ήχων της ομιλίας ως ηχητικά κύματα, εστιάζει δηλαδή στον ίδιο τον ήχο αφού παραχθεί, ανεξάρτητα από το πώς παράγεται ή πώς γίνεται αντιληπτός (π.χ. το «φ» σε σχέση με το «π» έχει διάρκεια, το «β» έχει ηχηρότητα). Από την άλλη, η ακροαματική φωνητική εξετάζει το πώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος επεξεργάζεται τους ήχους της γλώσσας μέσω της ακοής και των αυτιών ώστε να γίνονται αντιληπτοί από τον ακροατή, μελετά δηλαδή το πώς αναγνωρίζει τους ήχους και τα φωνήματα ο άνθρωπος (σε τι διαφέρει ας πούμε το «π» από το «β»). Η ακροαματική φωνητική έχει και υποκειμενική διάσταση, αφού η συχνότητα, η ένταση, η διάρκεια και το φάσμα ενός ήχου, τα προβλήματα ακοής, οι ασάφειες, τα διφορούμενα και τα συμφραζόμενα καθορίζουν το προσλαμβανόμενο αποτέλεσμα, το τι ακούει στα αυτιά του ο καθένας και πώς το αξιολογεί.

Καταλαβαίνει λοιπόν κανείς ότι οι διαφορετικές τελικές μας απόψεις ως προς τα καλύτερα τραγούδια στο φετινό διαγωνισμό της Γιουροβίζιον, έχουν ισχυρή την παρουσία της ακροαματικής φωνητικής, σφραγισμένης μάλιστα με πολιτικές, κοινωνικές και ιστορικές διαστάσεις – με έντονους συνειρμούς. Όλα αυτά βεβαίως επηρεάζουν αναλόγως. Σε αυτή την περίπτωση (όπως και σε πολλά άλλα, στις γεύσεις π.χ.) δεν είναι θέμα ψηφοφορίας, ούτε τίθεται θέμα ειδικού. Η «Αστερομάτα» λοιπόν μίλησε πρώτα στο ιδιαίτερο μουσικό αυτί του καθενός, με όλα τα συμπαρομαρτούντα. Οι μνήμες που ξεδίπλωσε ήταν καίριες για την καθολική σχεδόν αποδοχή που εισέπραξε σε Ελλάδα και Κύπρο. Ύστερα ήλθε η προσωπική Αισθητική -η οποία ακούει τη Λογική υπομειδιώντας- ως η αξιολόγηση όσων εμπίπτουν στις αισθήσεις μας.

Στην περίπτωση τώρα της μεγάλης εορτής της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος η ακροαματική φωνητική ενδιαφέρει ιδιαίτερα και πολύ περισσότερο. Στην πρώτη ευχή της δεύτερης γονυκλισίας, κατά τον Εσπερινό του Αγίου Πνεύματος, ακούμε «τήν θεογνωσίαν, ἰδίᾳ διαλέκτῳ, εἰς ἀκοήν ὠτίου δεξάμενοι» που σημαίνει» δεχτήκαμε τη θεογνωσία, ακούγοντάς την στα αυτιά μας και στη γλώσσα μας».

Ας σκεφτούμε λοιπόν τώρα και τα περί ακροαματικής φωνητικής. Με την Πεντηκοστή, η δυσκολία μεταξύ σημαίνοντος και σημαινομένου ξεπεράστηκε! Είτε οι άνθρωποι καταλάβαιναν ξαφνικά και απ’ ευθείας μόνον σημαινόμενα (έννοιες) είτε συγχρόνως άκουαν και σημαίνοντα (διαφορετικούς ήχους, εἰς ἀκοήν ὠτίου). Το τι από τα δύο, δεν έχει σημασία. Κατακλύστηκαν από δικούς τους ήχους ο καθένας οι άνθρωποι – στην Κύπρο η εορτή της Πεντηκοστής και του Αγίου Πνεύματος λέγεται «του κατακλυσμού». Στην Πεντηκοστή, το φροντιστήριο ξένων γλωσσών καταργήθηκε ως μη έχον λόγον ύπαρξης! Κάτι σαν την άμεση αυτόματη μετάφραση της τεχνητής νοημοσύνης, θα πουν οι δύσπιστοι. Η ακροαματική φωνητική θριάμβευσε. Το πώς, μη ρωτάτε. Εδώ είναι το θαύμα. Οι ψηφοφορίες για το τι αρέσει λιγότερο ή περισσότερο δεν έχουν σημασία. Σημασία έχει η καλή φώτιση, εἰς ἀκοήν ὠτίου.