→ Σωστό το μέτρο της κατάργησης, από την εξεταστέα ύλη της Γ’ Λυκείου, της μετάφρασης του καθ’ όλην τη διάρκεια του σχολικού έτους διδαγμένου (και επομένως γνωστού) αρχαίου κειμένου. Στις συζητήσεις με συναδέλφους πάντα το υποστήριζα και το έλεγα, εδώ και πολλά χρόνια. Δεν είναι ανάγκη να επιχειρηματολογήσει κανείς σχετικά. Η πλειονότητα των παιδιών αποστήθιζε. Εδώ μερικοί δάσκαλοι έφταναν στο σημείο να διδάσκουν μόνον απαντήσεις, αφού οι πιθανές ερωτήσεις ήταν λίγο ή πολύ γνωστές. Φοβάμαι ότι το φαινόμενο θα ενταθεί ακόμα περισσότερο. Ο τύπος των ερωτήσεων αποκτά από εδώ και πέρα πιο βαρύνουσα σημασία.
→ Δεν συμφωνώ, από την άλλη, με την υποβάθμιση του αδίδακτου κειμένου, ως προς το βαθμολογικό του μερίδιο στη συνολική αξιολόγηση. Αντιθέτως, περιμένω αναβάθμιση. Εκεί φαίνεται η γνώση και η διαφορά μεταξύ των υποψηφίων, ως προς τα «αρχαία». Το δυστύχημα είναι ότι τα περιορίζουμε σε μία τεχνητή εν πολλοίς γραπτή γλώσσα, ταυτίζοντάς την με τη γλώσσα των μορφωμένων ελίτ της κλασικής εποχής. Γιατί μόνον η αττική/ιωνική; Δεν υπάρχει τίποτα μετά; Ούτε αλεξανδρινή Κοινή, ούτε γλώσσα της Καινής Διαθήκης, ούτε, μήτε … Κουβαλάνε αυτές οι μετακλασικές περίοδοι και μία ιδεολογία, την οποία οι ιλλουμινάτοι πολύ δύσκολα αποδέχονται. Μεγαλύτερη όμως σημασία νομίζω έχει το να μπορεί να διαβάζει ο αυριανός πολίτης, έστω απλά, κείμενα της επαράτου Καθαρευούσης. Εάν το θέλουμε. Εάν όχι, τότε ας παραδεχτούμε ότι υποκρινόμαστε, επειδή δεν τολμάμε να πούμε ότι σκεφτόμαστε πλήρη κατάργηση των «αρχαίων» και διδασκαλία των πάντων από μετάφραση – και στον προσανατολισμό ανθρωπιστικών σπουδών της Γ’ Λυκείου. Θα ήταν τιμιότερο, αντί τύποις να προσπαθούμε να ανταποκριθούμε σε βαρύγδουπα και διστακτικά αναλυτικά προγράμματα. Ίσως όμως και να μη θέλουμε, επειδή τα «αρχαία» δεν δίνουν ψωμί – άσχετα εάν σκέψη και γλώσσα σε μαθαίνουν να αξιολογείς το ψωμί που σου σερβίρει ο κάθε φούρναρης. Πιθανόν όμως και επειδή οι ξύπνιοι -όσοι δηλαδή σε οποιαδήποτε γλώσσα του κόσμου και σε οποιονδήποτε λαό ασχολούνται συν τοις άλλοις με τη σκέψη, με τη γλώσσα τους στις διαχρονικές της μορφές – είναι δύσκολο να γίνουν εύκολα αντικείμενα διαχείρισης στις αυτοματοποιημένες κοινωνίες. Εμποδίζουν τους διακόπτες. Ας διδάσκουμε απαντήσεις λοιπόν! Μια χαρά οι αρχηγοί κατασκευάζουν τις ερωτήσεις.
Θα ήθελα να σταθώ λίγο στην κατάργηση της μετάφρασης του διδαγμένου κειμένου.
Κατά τη γνώμη μου, η αλλαγή αυτή είναι ανούσια και επιβλαβής, άρρηκτα συνυφασμένη με τις ιδεοληπτικές αγκυλώσεις του Υπουργού Παιδείας. Οι υποψήφιοι, λειτουργώντας ωφελιμιστικά, δε θα δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στο πρωτότυπο κείμενο και στην νεοελληνική του απόδοση, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουν προβλήματα στην κατανόηση των ερμηνευτικών σχολίων. Έπειτα, το ίδιο το νόημα του γνωστού μέρους των Αρχαίων Ελληνικών είναι να έρθουμε σε επαφή όχι μόνο με τις φιλοσοφικές ιδέες του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, αλλά και με τον ιδιαίτερο τρόπο γραφής τους. Τον χειμαρρώδη, έντονα λογοτεχνικό, θεατρικό και ποιητικό πλατωνικό (διά)λογο από τη μία, την απλή, αδογμάτιστη, εμπειρική και μεθοδική σκέψη του Αριστοτέλη από την άλλη. Για αιώνες τώρα οι δύο αυτοί φιλόσοφοι θεωρούνται συγγραφικές μεγαλοφυΐες και το αισθητικό αποτέλεσμα των έργων τους είναι αντικείμενο θαυμασμού ως και τις μέρες μας. Αυτό τώρα θα χαθεί.
Ας θίξω και τα περί αποστήθισης: κανείς νοών μαθητής δεν παπαγαλίζει τη μετάφραση του διδαγμένου κειμένου. Μπορώ να το βεβαιώσω ο ίδιος, ων φετινός υποψήφιος στο πεδίο των Ανθρωπιστικών Σπουδών. Αντιθέτως, και εγώ και οι συμμαθητές μου διαβάζαμε το πρωτότυπο και εν συνεχεία τη μετάφραση, κατανοώντας το νόημα, δίχως να αποστηθίζουμε λέξη προς λέξη. Ύστερα από μερικές αναγνώσεις, η νεοελληνική απόδοση εξάγεται αβίαστα, δίχως να χρειαστεί απομνημόνευση, πόσω μάλλον παπαγαλία(όπως συμβαίνει στην επάρατη Ιστορία). Άλλωστε, η τριβή με το πρωτότυπο γνωστό κείμενο και τη μετάφρασή του συνεπικουρεί την ικανότητα του μαθητή στην απόδοση του αδιδάκτου.
Για όλους αυτούς τους λόγους, λοιπόν, η κατάργηση της μετάφρασης του γνωστού είναι -κατ’ εμέ- ατυχής. Αν πραγματικά θέλουν να κάνουν κάτι για την παπαγαλία, οφείλουν να στρέψουν το βλέμμα τους στην Ιστορία. Τα αρχαία μια χαρά είναι. Εξετάζουν και τη δυνατότητα αποστήθισης(κακά τα ψέματα, είναι απαραίτητη για την αφομοίωση γνώσεων και τη διάκριση των διαβασμένων από τους αδιάβαστους) και την ικανότητα κατανόησης αφηρημένων θεωρητικών εννοιών και την οξυδέρκεια/κρίση τού υποψηφίου. Η μόνη εν δυνάμει βελτίωση που επιδέχεται το μάθημα είναι η επιπλέον μοριοδότηση της μετάφρασης του άγνωστου κειμένου και ο εξοβελισμός των γραμματικών ασκήσεων(εκεί κι αν υπάρχει παπαγαλία και έλλειψη ουσίας!). Εξάλλου οι γραμματικές γνώσεις του υποψηφίου εξετάζονται και κατά την απόδοση του αδιδάκτου.