Ατομική ευθύνη ή μαζική ανευθυνότητα;

Εφημερίδα Πατρίς

Δολοφονήθηκε και η ατομική ευθύνη, αγκαλιά με την αριστεία. Δεν μπόρεσε να ξεφύγει από τους εμμονικούς κυνηγούς (ακόμα) της χούντας και της αστυνομοκρατίας.

Ο ανεύθυνος άνθρωπος βρίσκει πλείστες ευκαιρίες να δικαιολογηθεί. Ζητά άλλοθι στις ακατάλληλες μάσκες, στα φαγοπότια των κυβερνητικών, στην ασυνεννοησία των αρμοδίων, στα «τσιμεντώματα» της Ακρόπολης, στα τμήματα δεκαπέντε μαθητών, στις συσκευασίες των σελφ τεστ, στη δυσκολία τους. Δεν έχει όμως θέμα με τη διαδικασία μετρήματος του ζαχάρου στο σπίτι. Εξεγείρεται για τα απολυμαντικά στα σχολεία, τις καθαρίστριες, τις αποστάσεις, το άνοιξε-κλείσε, τα πρωτόκολλα, τους μαζικούς διορισμούς. Τον ανεβάζουν τα κουφοντίνικα χάπενιγκς – από δώ οι αμόλυντοι, από εκεί οι μολυσμένοι συνωστισμοί. Θέλει να ξεσκάσει, οι υπόλοιποι ας σκάσουν. Ο ανεύθυνος έχει δει την κατάρρευση του ΕΣΥ σε απρογραμμάτιστο κράτος, βλέπει τα δάκρυα να κυλούν ποτάμι από τα μάτια τού κουρασμένου κόσμου. Αυτοδικαιώνεται.

Είναι και τα φαινόμενα βίας και παιδεραστίας στον καλλιτεχνικοαθλητικό χώρο (κάτω από τη μύτη της πολιτείας) που προσφέρουν ευκαιρίες ατομικού καθαρμού – όλα δουλεύουν για τον ανεύθυνο. Οι ανεύθυνοι έχουν το θράσος να απαιτούν πολυτελώς συσκευασμένα δικαιώματα, παρόλο που αμολούν παντού τα σκουπίδια των υποχρεώσεών τους. Διακρίνονται σε πολλά είδη, κινούμενοι μεταξύ χαβαλέ και συνειδητής πολεμικής εναντίον του ένοχου συστήματος. Εάν την γλυτώνουν, και μαζί μ’ αυτούς όλοι οι υπόλοιποι, δεν είναι από ανέγγιχτη λογική αλλά από σκανδαλώδη τύχη.

Όσο παράλογο φαίνεται το κράτος να φορτώνει αποκλειστικά στις πλάτες των πολιτών την ευθύνη για την εξέλιξη της μάχης εναντίον της πανδημίας, άλλο τόσο δειλό είναι να αποποιείται ο πολίτης την δική του ευθύνη για το τελικό αποτέλεσμα. Το πρόβλημα εδώ το έχει το κράτος. Κατά τον Αμερικανό επιχειρηματία, διπλωμάτη και πολιτικό Dwight Whitney Morrow (1873 -1931) «όποιο κόμμα ισχυρίζεται ότι έβρεξε κατόπιν ενεργειών του, δεν θα πρέπει να εκπλήσσεται, όταν οι αντίπαλοί του το κατηγορούν για την ξηρασία». Έτσι, και η κρατική ευθύνη είναι συγκεκριμένη, εντοπίζεται και αποδίδεται. Αντίθετα η ατομική είναι ψύλλοι στ’ άχυρα, χωρίς ονοματεπώνυμο, χωρίς άμεσα ορατά, μετρήσιμα αποτελέσματα. Τόσο όμως η κρατική μέριμνα, όσο και η ατομική ευθύνη είναι προϋποθέσεις αναγκαίες, αλλά καθόλου επαρκείς από μόνες τους. Αλληλοσυμπληρώνονται.

Τουλάχιστον το κράτος ισχυρίζεται ότι κάνει κάτι. Οι αρνητές της ατομικής ευθύνης δεν μας λένε αν αποδέχονται κάποια ευθύνη ή τι είδους ευθύνη αποδέχονται. Σε ποιους τομείς της ανθρώπινης ζωής, της δικής τους αλλά και των άλλων, θεωρούν ότι έχουν μερίδιο σε κάτι, το οποίο αν πράξουν θα βελτιωθεί ο κόσμος και θα πάμε καλύτερα. Και από την άλλη, σε ποια πράγματα νομίζουν ότι πρέπει να υπάρχει μία αρχή η οποία θα δίνει οδηγίες συνέχεια (άπαγε η καθοδήγηση) ώστε από τη μια και ίδιοι να αισθάνονται ότι παίρνουν τη ζωή στα χέρια τους, αλλά και από την άλλη να νιώθουν ανεύθυνοι, υπό την έννοια ότι δεν ευθύνονται. Τέτοιου είδους άνθρωποι δεν κατανοούν ότι καμία κοινωνία δεν μπορεί να πάει μπροστά (να υπάρχει δηλαδή περισσότερη ασφάλεια, υγεία, ελευθερία, αλληλοϋποστήριξη) αν ο άνθρωπος δεν σκεφτεί τον συνάνθρωπό του. Κατά τον Κομφούκιο «ο ανώτερος άνθρωπος έχει απαιτήσεις από τον εαυτό του, ο κατώτερος από τους άλλους».

Σε δημοκρατία ζούμε. Άρνηση της ατομικής ευθύνης σημαίνει ότι ο πολίτης πιστεύει σε ζωή εκμηχάνισης, ότι οι αποφάσεις παίρνονται μακριά του, ότι η συμβολή του δεν επηρεάζει σε τίποτα τα πράγματα. Επομένως, το να αρνείται κανείς την ατομική ευθύνη, επί της ουσίας υποκύπτει σε αυτοματοποιημένο τρόπο αντανακλαστικής λειτουργίας του κόσμου. Η φυσική αιτιοκρατία όμως δεν είναι καθόλου ασφαλές χαρακτηριστικό της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Σε αντίθεση με τη φύση, άτομα και ανθρώπινες κοινωνίες είναι «δέσμιες» πιθανοτήτων δράσης και συνεπειών. Ιδίως όταν μας επιτίθεται η φύση. Εδώ έγκειται η διαφορά της ελευθερίας από το ένστικτο. Είναι η ελευθερία της επιλογής. Και η επιλογή αυτή εξαρτάται από το ύψος που έχει εκτοξεύσει κανείς την αγωνία του για τους άλλους – για την κοινωνία, τις εντατικές, τα νοσοκομεία, τους γιατρούς, τους νοσηλευτές- ή σε ποια τάρταρα έχει εξοβελίσει τους εξορκισμούς του, τα «εξαποδώ», τα «μακριά από μας». Η ατομική ευθύνη θέλει προσωπικές θυσίες. Δεν ευδοκιμεί μέσα στη θάλασσα της μαζικής ανευθυνότητας. Καλή Μεγάλη Εβδομάδα!