→ Στο Αρχείο Μουστοξύδη στην Μητρόπολη Κέρκυρας υπάρχει μία επιστολή-έκκληση (με χρονολογία Νοέμβριος 1828) εκ μέρους της κοινότητας Κυπρίων προσφύγων της Βενετίας προς τον νεοεκλεγέντα Κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια:
«Προς τον Εξοχώτατον Κυβερνήτην της Ελλάδος. Εν Βενετία τη […] Νοεμβρίου 1828
Η Ελλάς ανακύπτει τέλος πάντων εκ του ολέθρου και των δεινών, και εις τον καθηλκωμένον μεν, αβέβηλον δε ήδη κόλπον της συνάγει τα πάλαι πλανώμενα αλλ’ εκέτι (σημ.: ο δαίμων μάλλον του τυπογραφείου, αντί εισέτι) δυστυχή τέκνα της. Τέκνα της πολλά παθούσης και πολλά ποθουμένης ταύτης μητρός είμεθα και ημείς, Εξοχώτατε, αν και η νήσος της Κύπρου, πατρίς ημετέρα, διά τας πολιτικάς συνθήκας, δεν θέλει ίσως συμμεθέξει του δικαιώματος και των ωφελειών της εθνικής ανεξαρτησίας.
Μεταξύ των πρώτων θυμάτων, των διά την ανεξαρτησίαν ταύτην θυσιασθέντων υπό της Οθωμανικής μανίας, είναι οι αδελφοί, οι σύζυγοι, τα τέκνα μας. Όσοι δε εκφύγοντες του τυράννου την σπάθην, διεσώθημεν εστερημένοι των επιτηδείων, άνδρες και γυναίκες, χήρας και παρθένοι, παιδία και γέροντες, γυμνοί και άποροι, όλοι εζητήσαμεν άσυλον εις γην αλλότριαν, οκτώ ήδη έτη ζωήν χείρονα θανάτου διάγοντες, και με τον άρτον του Ελέους, από τα δάκρυα βρεχόμενον της οδύνης, τρεφόμενοι.
Εξοχώτατε! Ο κόσμος ήδη σε κηρύττει Πατέρα και Αναγεννητήν της Ελλάδος, και τα έργα της ανδρίας στερεούνται διά των αρετών σου. Όθεν προς σε και ημείς καταφεύγομεν ταπεινώς, και παρά της σης εξαιτούμεθα δικαιοσύνης, ίνα συγχωρηθή εις ημάς να εκθέσωμεν την στέρησιν των ημετέρων κτημάτων, τα οποία εδημεύθησαν και διηρπάγησαν υπό των Οθωμανών, διά να δυνηθώμεν να απολαύσωμεν, κατ’ εκείνους τους τρόπους, τους οποίους η ση φρόνησις θέλει κρίνει αρμοδιωτέρους, αποζημίωσιν τινά εις την Ελλάδα εκείνην, ήτις και διά την απ’ αρχής ταυτότητα του γένους και της θρησκείας, και διά το χυθέν αίμα, και δι’ όσας υπεμείναμεν ταλαιπωρίας καθ’ όλον το δίκαιον μας ανήκει».
“Παρόμοια αιτήματα λάμβανε συχνά ο Καποδίστριας εκείνη την περίοδο. Μόνο μέσα στο 1828, έφτασαν σε αυτόν εκκλήσεις από τους κατοίκους του Ολύμπου, της Μακεδονίας, της Σμύρνης, των Κυδωνιών κ.α., οι οποίοι του ζητούσαν να περιληφθούν οι περιοχές τους στα όρια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Σε αυτή τη σειρά εκκλήσεων ανήκει και μια επιστολή που γράφτηκε στις 19 Αυγούστου 1828 από τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Πανάρετο και άλλους Κύπριους επισκόπους και προεστούς. Δεν ήταν, βεβαίως, δυνατόν για τον Καποδίστρια να ικανοποιήσει το αίτημα των Κυπρίων που ζητούσαν μερίδιο γης από τα ελληνικά κυβερνητικά κτήματα, πόσο μάλλον να συμπεριλάβει την Κύπρο στα όρια του νέου κράτους. Ξέρουμε, εντούτοις, πως ο Καποδίστριας επέτρεψε να εκδοθούν ελληνικά διαβατήρια για όσους πρόσφυγες επιθυμούσαν να επιστρέψουν στην Κύπρο, όχι πλέον ως ραγιάδες αλλά ως ξένοι υπήκοοι. Πράγματι, από το 1828 μέχρι το 1831, οπόταν οι οθωμανικές αρχές απαγόρευσαν τη χρήση ξένων διαβατηρίων στο νησί, ήταν πολλοί οι πρόσφυγες που επέστρεψαν στην Κύπρο και μπόρεσαν να ζήσουν, έστω για λίγο, χωρίς να καταβάλλουν φόρους”.
Πηγή: Κωνσταντίνα Ζάνου, Ιστορικός/ Ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας: Κύπριοι πρόσφυγες στη Βενετία και στην Τεργέστη μετά το 1821, Χρονικό, 9 Ιανουαρίου 2011, Τεύχος 146, εφημερίδα «ΠΟΛΙΤΗΣ» της Κυριακής | ISSN 1986-048X, σσ. 19-22.
